Wat is artrose precies en hoe herken je het?

Artrose is een ander woord voor kraakbeenslijtage van het gewricht. Een gewricht verbindt twee botten met elkaar. Op de uiteinden van die botten zit een laagje kraakbeen. Het kraakbeen is heel glad, zodat de gewrichten soepel kunnen bewegen. Bij artrose wordt het kraakbeen dunner, onregelmatiger of het verdwijnt zelfs helemaal. Hierdoor kunnen de gewrichten minder makkelijk bewegen en kan er pijn, zwelling en bewegingsbeperking ontstaan.

Hoe artrose ontstaat, is niet precies bekend. Wel weten we dat artrose vaker voorkomt:

• bij vrouwen

• vanaf 45 jaar

• bij overgewicht

• na jaren van activiteiten die zwaar zijn voor de gewrichten

• bij erfelijke aanleg

• bij aangeboren afwijkingen van de gewrichten

• bij mensen die eerder een botbreuk hebben gehad

• nadat een gewricht bij een ongeluk is beschadigd

• na een andere ziekte van de gewrichten zoals bij reumatoïde artritis.

Artrose kan op verschillende plaatsen in het lichaam voorkomen, zoals in de knieën, heupen, vingers en de wervelkolom. Het is een progressieve aandoening, wat betekent dat de kraakbeenslijtage en de symptomen in de loop van de tijd erger kunnen worden.

Er zijn verschillende soorten pijn die bij artrose kunnen optreden:

• Startpijn: pijn gedurende een aantal stappen of bewegingen als je na een periode van rust (zitten, staan of liggen) weer in beweging komt.

• Pijn bij bewegen en belasten: de pijn ontstaat vaak geleidelijk en treedt vooral op als je het gewricht meer gebruikt of belast. De pijn verergert vaak in de loop van de dag of is juist sterker de dag of nacht na inspanning. Als de artrose toeneemt komt ook pijn in rust voor.

• Pijn door gewrichtsontsteking: als een gewricht met artrose meer ontstoken raakt, kan het meer pijn doen. Je gewricht is dan vaak warm, licht gezwollen en soms een beetje rood (bijvoorbeeld de gewrichtjes in je vingers).

Je gewricht kan op verschillende manieren stijf zijn:

• Startstijfheid: als je bijvoorbeeld een periode in eenzelfde houding hebt gezeten, ben je (korte tijd) stijf als je weer in beweging komt.

• Kortdurende ochtendstijfheid: deze stijfheid treedt ’s morgens op bij het opstaan en verdwijnt meestal binnen een half uur.

• Stijf door bewegingsbeperking: door pijn, stijfheid en veranderingen in het gewricht kun je vaak minder goed bewegen. Denk aan: moeilijker draaien van je nek of rug,  je knie niet volledig kunnen buigen of strekken of niet goed je voet kunnen afwikkelen.

Soms maken je gewrichten een krakend geluid bij bewegen. Dit komt veel voor bij artrose. Het kraken is op zichzelf niet schadelijk. Gezonde gewrichten maken bij beweging soms ook spontaan krakende of knakkende geluiden, die niets met artrose te maken hebben.

Soms is je gewricht licht gezwollen of warm, vooral na overbelasting. Je gewricht kan ook dikker aanvoelen door benige uitsteeksels. Deze benige uitsteeksels, osteofyten, rekken het botvlies op en irriteren het gewrichtskapsel. Je gewricht voelt ook vaak instabiel aan.

Als de artrose doorzet kan de stand van je botten veranderen, waardoor houdingsafwijkingen ontstaan. Je knieën kunnen bijvoorbeeld meer naar buiten gaan staan. Deze verandering in lichaamshouding beïnvloedt vaak ook de manier waarop je je andere gewrichten, pezen en spieren belast.

Kraakbeen bevat geen zenuwen en kan daardoor geen pijn doen. De pijn door artrose ontstaat door de veranderingen in en rond je gewricht en mogelijk door een ontsteking. Daarnaast hebben mensen met artrose vaak last van een verzwakking van de spieren rondom het gewricht. De pezen om het gewricht raken hierdoor geïrriteerd. Benige knobbels aan de rand van het gewricht (‘osteofyten’) kunnen druk geven op de omgevende weefsels. Ook dit veroorzaakt pijn.

Bij iedereen verloopt artrose anders, maar artrose wordt vaak langzaam, in de loop van de tijd, erger. De klachten bij artrose kunnen erg wisselend zijn. Pijnlijke periodes worden afgewisseld met periodes waarin er weinig of geen klachten zijn. Vaak heeft de hoeveelheid belasting van het gewricht invloed op de mate van de klachten. Als er een duidelijk aanwijsbare oorzaak van de artrose in een bepaald gewricht is, is de kans groot dat het bij één gewricht blijft. Heb je bijvoorbeeld artrose doordat je in het verleden een beschadiging aan de meniscus in je knie hebt gehad, dan zorgt dat niet automatisch voor artrose in de andere knie.

Is er geen duidelijk aanwijsbare oorzaak aan te wijzen waardoor je artrose in een bepaald gewricht hebt, zoals een vroeger opgelopen blessure of beschadiging in of rond het gewricht? Dan is de kans iets groter dat je ook in andere gewrichten artrose krijgt.

Op basis van het verhaal wat je vertelt, de medische voorgeschiedenis en het lichamelijk onderzoek kan de arts de diagnose artrose stellen. Daarnaast helpen röntgenfoto’s of eventueel een MRI-scan om de ernst van de kraakbeenschade te beoordelen. Röntgenfoto’s maken alleen niet alles duidelijk. Op de foto kunnen afwijkingen te zien zijn, terwijl je toch weinig klachten hebt. Of omgekeerd: de foto ziet er goed uit, terwijl je veel pijn hebt. Bloedonderzoek is niet nodig om de diagnose artrose te stellen. Je arts laat soms wel bloed prikken om andere aandoeningen, zoals reumatoïde artritis uit te sluiten.

Er zijn verschillende symptomen die kunnen wijzen op artrose in de knie of heup. Bij knieartrose kun je last hebben van pijn, stijfheid en zwelling van de knie. Lopen geeft vaak pijnklachten, maar fietsen gaat meestal nog goed. Je kunt ook merken dat de knieën knarsen of kraken tijdens het bewegen. Bij heupartrose kunnen de symptomen vergelijkbaar zijn. Pijn en stijfheid in de heupgewrichten, vooral na het zitten of liggen, kunnen wijzen op artrose. Daarnaast kan het moeilijk zijn om de auto uit te stappen of de sokken en de schoenen aan te trekken. Als je vermoedt dat je knie- of heupartrose hebt, is het belangrijk om een arts te raadplegen voor een juiste diagnose.

Je arts zal je vaak een advies geven voor je leefstijl. Aanpassing van je leefstijl is één van de belangrijkste dingen die je zelf kunt doen. Heb je artrose in je heup, knie, enkel of voet en heb je ook overgewicht? Dan is een belangrijk advies om af te vallen. Als je minder weegt, komt er minder gewicht op je gewrichten en dat vermindert vaak je pijnklachten. Afvallen helpt waarschijnlijk het meest bij beginnende klachten. Je kunt je laten adviseren door een diëtist. En heb je een gezond gewicht, zorg dan dat je gewicht goed blijft.

In beweging komen en blijven helpt bij het verminderen van de pijn en het functieverlies door artrose. Zolang je je lichaam met bewegen niet overbelast, is het niet schadelijk voor je gewricht. Laat je adviseren door een fysiotherapeut of een oefentherapeut als je hier vragen over hebt, of onzeker over bent. Ook hier geldt dat je waarschijnlijk het beste al bij beginnende klachten van de artrose kunt beginnen met lichaamsbeweging.

Het kan helpen je activiteiten meer te verdelen over de dag. Of om een activiteit die achteraf pijn veroorzaakt, te vermijden of anders te doen.  Bij het wandelen komt er bij elke stap die je zet drie keer je lichaamsgewicht op de knie en de heup terecht. Bij het traplopen is dit zelfs zes keer je lichaamsgewicht. Dit kan voor een knie of heup met artrose te veel zijn. Fietsen met een licht verzet gaat vaak beter.

Als je levenskwaliteit slechter wordt, je hevige klachten hebt die je beperken tijdens je dagelijkse activiteiten, de mate van artrose ernstig is en andere niet-operatieve behandelingen onvoldoende effect hebben gehad kan een prothese worden overwogen. Het is belangrijk om je goed door je arts te laten informeren over de risico’s, voor- en nadelen van een gewrichtsprothese.

Als je denkt dat je artrose hebt, is het belangrijk om een afspraak te maken met je huisarts. De huisarts kan een diagnose stellen op basis van je symptomen en medische voorgeschiedenis. De huisarts kan je ook doorverwijzen naar een specialist, zoals een orthopedisch chirurg of een reumatoloog, voor verdere evaluatie en behandeling. Het is belangrijk om medisch advies in te winnen voordat je begint met zelfzorgmaatregelen.